Γράφει η Ελισάβετ Χαλβατζιδάκη (*)

Το Σολφέζ ή αλλιώς Μουσική Ανάγνωση στα ελληνικά είναι ένα πολύ σημαντικό κομμάτι των μαθημάτων της θεωρίας της μουσικής, που αφορά στην ανάπτυξη της αντίληψης του τονικού ύψους μιας νότας, αλλά και της σχέσης που υπάρχει ανάμεσα στο τονικό ύψος περισσότερων νοτών. Σκοπός του Σολφέζ είναι η ταύτιση των συμβόλων των νοτών, για την ακρίβεια της θέσης τους στο πεντάγραμμο, με τον ακριβή ήχο τους στην εσωτερική ακοή και η απόδοσή τους με την φωνή. Προϋποθέτει αλλά και καλλιεργεί την προσοχή, τη συγκέντρωση και την οπτική επιδεξιότητα, ώστε να γίνεται γρήγορη αναγνώριση των νοτών. Η γρήγορη αναγνώριση των νοτών όμως δεν αφορά μόνο στη συγκεκριμένη οξύτητα (ύψος) κάθε νότας αλλά και την συγκεκριμένη χρονική της διάρκεια/αξία, η οποία πρέπει να αποδοθεί ταυτόχρονα με το τονικό της ύψος.

Οι χρονικές διάρκειες των νοτών μπορεί να είναι και ίσες και άνισες, πάντως όμως έχουν συμμετρική σχέση μεταξύ τους (η συμμετρία αυτή πηγάζει από την οργάνωση και τον χωρισμό των αξιών αυτών σε ίσα μέτρα). Η σειρά αυτών των χρονικών διαρκειών με τον συμμετρικό τους συνδυασμό ονομάζεται <strong>ρυθμός</strong> ενώ η διαφορετική οξύτητα των φθογγοσήμων ονομάζεται <strong>μελωδία</strong>: <span style="text-decoration: underline;">ρυθμός και μελωδία αποτελούν τα βασικά στοιχεία ενός μουσικού κομματιού</span>.

Η μουσική ανάγνωση μιας άσκησης Σολφέζ ξεκινάει από την ανάγνωση του ρυθμού, δηλαδή την εκτέλεση των νοτών μόνο με τη χρονική τους διάρκεια, η οποία ονομάζεται <strong>ρυθμική ανάγνωση</strong> και στη συνέχεια περνάμε και στη λεγόμενη <strong>μελωδική ανάγνωση</strong>, δηλαδή την εκτέλεση των νοτών όχι μόνο με τη χρονική τους διάρκεια αλλά <span style="text-decoration: underline;">και</span> με την διαφορετική τους «φωνή» (ύψος). Έτσι, κάθε μουσικό κομμάτι μπορεί να μελετηθεί με 2 τρόπους, ρυθμικά και μελωδικά. Στην πρώτη περίπτωση, κατανοούμε την αξία της κάθε νότας, στη δεύτερη, μαζί με την αξία, κατανοούμε και την διαφορετική «φωνή»/ήχο της.

Στο Σολφέζ χρησιμοποιούνται κάποιες διεθνώς αναγνωρισμένες κινήσεις που κάνουμε με το δεξί μας χέρι. Με αυτές τις κινήσεις ορίζουμε και μετράμε τους χρόνους των μέτρων. Οι κινήσεις είναι συνήθως τόσες, όσες είναι και τα μέρη του μέτρου. Και επειδή τα μέρη του μέτρου τα δείχνει ο αριθμητής του κλασματικού αριθμού που βρίσκεται στην αρχή κάθε μουσικού κομματιού, τότε ο αριθμητής είναι αυτός που μάς δείχνει και τις κινήσεις που πρέπει να κάνουμε. Η αξία κάθε κίνησης εξαρτάται από τον παρονομαστή. Για παράδειγμα, εάν έχουμε μέτρο 2/4 θα κάνουμε 2 κινήσεις και σε κάθε κίνηση θα λέμε νότες συνολικής αξίας 1 τετάρτου. Σε όλα τα είδη του μέτρου, η πρώτη κίνηση λέγεται θέση και όλες οι άλλες άρσεις.

Πριν ξεκινήσει οποιαδήποτε άσκηση Σολφέζ εκτελείται ένα μέτρο κενό, δηλαδή χωρίς να τραγουδάμε τις νότες, μόνο με μέτρημα, για να συγχρονιστούν οι ρυθμικές κινήσεις όλων των μαθητών και για να προετοιμαστούμε για την ταχύτητα με την οποία θα τραγουδήσουμε στη συνέχεια την άσκηση. Τέλος, πολύ σημαντικό σύμβολο είναι αυτό της αναπνοής ( , ) που πρέπει να εκτελείται στα ενδεδειγμένα σημεία της άσκησης, αφενός για να παίρνουν ανάσα οι μαθητές, ώστε να ξεκουράζονται στιγμιαία, για να μπορούν να συνεχίσουν να τραγουδάνε και αφετέρου γιατί τα σημεία στα οποία μπαίνει συνήθως είναι το τέλος κάποιας μουσικής φράσης.

Η χρησιμότητα του Σολφέζ, επομένως, είναι πολύ μεγάλη, τόσο γιατί βοηθάει όσους μαθαίνουν κάποιο μουσικό όργανο να αναγνωρίζουν πιο εύκολα και γρήγορα τις νότες, άρα να παίζουν με μεγαλύτερη άνεση, όσο και γιατί εξοικειώνει γενικότερα τους σπουδαστές της μουσικής με την πρώτη «ύλη» τους, που δεν είναι άλλη από τον μουσικό ήχο.

________
(*) Η Ελισάβετ Χαλβατζιδάκη είναι καθηγήτρια πιάνου & θεωρητικών.