Γράφει η Ελισάβετ Χαλβατζιδάκη (*)

Η διδασκαλία της μουσικής, ιδιαίτερα σε παιδιά μικρής ηλικίας, έχει απασχολήσει κατά καιρούς όλους όσους έχουν ασχοληθεί με τον ευαίσθητο αυτό χώρο εκπαίδευσης. Και όταν λέμε «διδασκαλία της μουσικής» δεν εννοούμε μόνο την εκμάθηση κάποιου μουσικού οργάνου ή την εκμάθηση τραγουδιού αλλά και την συνολική ανάπτυξη των μουσικών ικανοτήτων και δεξιοτήτων του παιδιού. Όπως άλλωστε, υποστήριζε και ο Dalcroze στις αρχές του 20ου αιώνα, πρωταρχικός σκοπός της μουσικής εκπαίδευσης δεν πρέπει να είναι το άρτιο τεχνικά παίξιμο ενός μουσικού οργάνου ή η άριστη εξάσκηση και καλλιέργεια της φωνής αλλά η δημιουργία «μουσικά ανεπτυγμένων ανθρώπων». Πίστευε ότι η μουσική εκπαίδευση πρέπει να προσπαθήσει να «ξυπνήσει» και να αναπτύξει τις μουσικές ικανότητες ακόμα και σε εκείνους που δεν φαίνεται να έχουν ταλέντο. Με τον όρο «μουσικές ικανότητες», λοιπόν, εννοούνται οι ικανότητες έκφρασης μες από τη μουσική, αναγνώρισης ακουστικών ερεθισμάτων, μουσικής σύνθεσης (ακόμα και μέσω ενός υποτυπώδους αυτοσχεδιασμού), τραγουδιού και αξιολόγησης της μουσικής.

Όλες οι μουσικοπαιδαγωγικές μέθοδοι που χρησιμοποιούνται σήμερα στην Ελλάδα αλλά και διεθνώς, στοχεύουν ακριβώς σε αυτό: στην ανάπτυξη δηλαδή των παραπάνω μουσικών ικανοτήτων, χρησιμοποιώντας βέβαια η καθεμία τα δικά της μέσα και το δικό της φιλοσοφικό σύστημα. Η μέθοδος του Ελβετού μουσικού Emile Jacque Dalcroze λοιπόν δίνει έμφαση στην κίνηση ως μέσο για την ανάπτυξη της ευαισθησίας στο ρυθμό, τη μελωδία και τις φόρμες: το παιδί οδηγείται συστηματικά στο να βιώσει μες από την κίνηση την ένταση, την διάρκεια του ήχου, τις μουσικές φράσεις, τους χρωματισμούς και μέσα από την εμπειρία και το βίωμα να κατανοήσει και να μάθει βασικές έννοιες της μουσικής. Μεγάλη σημασία στη μέθοδο του Dalcroze παίζει επίσης η καλλιέργεια της εσωτερικής ακοής και ο αυτοσχεδιασμός, μέσα από τον οποίο αναπτύσσεται η ικανότητα έκφρασης μες από τη μουσική, η φαντασία κι η δημιουργικότητα του παιδιού.

Σε σχέση με τη μέθοδο Dalcroze, η μέθοδος του Carl Orff ήρθε να προσθέσει το λόγο στη μουσική και την κίνηση. Το αρχαιοελληνικό τρίπτυχο λόγου-μέλους-κίνησης με συνδετικό στοιχείο τον ρυθμό αποτελεί την κεντρική ιδέα της προσέγγισης της μουσικής εκπαίδευσης από τον Orff. Ο σημαντικός αυτός συνθέτης και μουσικοπαιδαγωγός υποστήριζε πως η μουσική εκπαίδευση πρέπει να ξεκινά από νωρίς και να χρησιμοποιεί τις μουσικές εμπειρίες των ίδιων των παιδιών. Έτσι, τα παιδιά μαθαίνουν να χρησιμοποιούν γνωστές παροιμίες και φράσεις, ακόμα και τα ονόματά τους, να τις απαγγέλλουν ρυθμικά με δραστηριότητες του σώματος (τις λεγόμενες «ηχηρές κινήσεις», π.χ. παλαμάκια, χτύπημα των δακτύλων κτλ.) ή και με τη χρήση απλών μουσικών οργάνων, όπως είναι τα ξυλόφωνα, τα μεταλλόφωνα, οι μαράκες και στη συνέχεια, να τραγουδούν. Σπουδαία θέση και στη μέθοδο Orff κατέχει ο αυτοσχεδιασμός, ο οποίος μπορεί να είναι είτε μουσικός μέσω της φωνής, των μουσικών οργάνων και των ηχηρών κινήσεων, είτε κινητικός, με την οργάνωση και σύνθεση κινητικών μοτίβων είτε λεκτικός, με την δημιουργία ρυθμικών λεκτικών φράσεων, ποιητικών στίχων κτλ.

Τέλος, η μέθοδος του Ούγγρου Zόltan Kόdaly εστιάζει περισσότερο ίσως από τις άλλες μεθόδους, στην καλλιέργεια της φωνής, του μουσικού οργάνου που διαθέτουν όλοι οι άνθρωποι. Θεωρούσε πως με το τραγούδι επιτυγχάνεται καλύτερη εξάσκηση της ακοής, μεγαλύτερη ευχέρεια στην κατανόηση της μελωδίας και ταχύτερη και ασφαλέστερη δυνατότητα μουσικής ανάγνωσης και γραφής. Η διδασκαλία τόσο του ρυθμού όσο και της μελωδίας ξεκινάει από απλά κι εύκολα ρυθμικά και μελωδικά μοτίβα, τα οποία μέσω της επανάληψής τους με τα τραγούδια και το πεντάγραμμο, εσωτερικεύονται από τους μαθητές και γίνονται πλήρως κατανοητά.

Όμως μπορεί η μουσικοκινητική αγωγή να απευθύνεται πρωτίστως σε παιδιά, καθώς η μουσική εκπαίδευση στην ευαίσθητη ηλικία της προσχολικής και πρωτοσχολικής ηλικίας έχει πιο μακροπρόθεσμα και ουσιαστικά αποτελέσματα, αλλά μπορεί να απευθυνθεί εξίσου και σε ενήλικες. Ειδικά σε μια εποχή που το άγχος κι η πίεση της καθημερινότητας είναι περισσότερο έντονη από ποτέ, ένα πρόγραμμα μουσικοκινητικής αγωγής μπορεί να προσφέρει σημαντική διέξοδο: μπορεί να αποτελέσει καλή ευκαιρία εκτόνωσης και χαλάρωσης, ενεργοποίησης των αισθήσεων και της δημιουργικότητας, καλλιέργειας πολλών θετικών στοιχείων, όπως η αυτοπεποίθηση, η πρωτοβουλία, η συνεργασία και φυσικά, αποτελεί καλή ευκαιρία γνωριμίας με τον υπέροχο κόσμο της μουσικής. Ο Πλάτωνας, εξάλλου, είχε πει πως «η μουσική είναι η γλώσσα της ψυχής» κι ως εκ τούτου, όλοι οι άνθρωποι, μικροί και μεγάλοι, με ή χωρίς ιδιαίτερες κλίσεις, μπορούν να την «μιλήσουν».

ΠΗΓΕΣ: «Μέθοδοι διδασκαλίας της μουσικής-Παρουσίαση και κριτική θεώρηση των μεθόδων Orff & Dalcroze», Πολύβιος Π. Ανδρούτσος, εκδόσεις Orpheus

________
(*) Η Ελισάβετ Χαλβατζιδάκη είναι καθηγήτρια πιάνου & θεωρητικών.