Γράφει ο Αλέξανδρος Φωτεινός (*)
«Θέλω να μάθω ένα μουσικό όργανο, αλλά δε θέλω να μάθω νότες!»
Η φράση αυτή υποδηλώνει ότι ο υποψήφιος μαθητής πιστεύει πως:
1. Το να μάθει νότες είναι άχρηστο
2. Το να μάθει νότες είναι δύσκολο
3. Θα μπορέσει να παίζει καλά και χωρίς να μάθει νότες.
Το τελευταίο δεν μπορούμε να το αποκλείσουμε, αφού υπάρχουν παραδείγματα καλών μουσικών (κυρίως του παλιού καιρού), που ήταν τελείως εμπειρικοί και δεν είχαν ιδέα από πεντάγραμμο ή θεωρία της μουσικής. Τα δυο πρώτα όμως δεν ισχύουν. Οπότε για να δούμε τι είναι αυτά τα παράξενα σημαδάκια στο πεντάγραμμο και σε τι μας εξυπηρετούν.
Κατά 99% απεικονίζουν δυο πράγματα: Το ύψος της νότας (ψηλές και χαμηλές νότες) και τη χρονική διάρκεια (τη λεγόμενη «αξία»). Είναι πραγματικά ένας πολύ βολικός τρόπος που έχει εφευρεθεί, για να μπορούμε να αποτυπώνουμε τη μουσική στο χαρτί, έτσι ώστε κατ’ αρχάς να μη την ξεχνάμε. Ταυτόχρονα όμως είναι κι ένα πολύ βολικό εργαλείο στα χέρια του δασκάλου, για να μπορεί να διδάξει τη μουσική. Μια κοινή γλώσσα επικοινωνίας δασκάλου και μαθητή, εύχρηστη και απόλυτα σαφής. Πραγματικά αν ο ένας μιλούσε Γαλλικά και ο άλλος Αραβικά, θα είχαν τη δυνατότητα να επικοινωνήσουν;
Ο μαθητής βέβαια μπορεί να μάθει το κομμάτι και με μίμηση του δασκάλου («κάνε ότι κάνω»), αλλά χρειάζεται επιπλέον κάτι υπενθυμιστικό για το σπίτι, διαφορετικά θα το ξεχάσει. Και οι δάσκαλοι που διδάσκουν «πρακτικά» χρησιμοποιούν μνημονικά βοηθήματα: Ηχογράφηση του κομματιού με διάφορους τρόπους / ταχύτητες κλπ, σχεδιαγράμματα του οργάνου όπου φαίνονται τα πατήματα (π.χ. της ταστιέρας στα έγχορδα), ταμπλατούρα για ηλεκτρική κιθάρα / μπάσο και έγχορδα γενικότερα, νότες γραμμένες με λέξεις πάνω σε απλά τετράδια (π.χ. δάσκαλοι παραδοσιακών οργάνων) κλπ.
Ειδικά η χρήση ηχογραφήσεων προϋποθέτει από το μαθητή καλό «μουσικό αφτί». Όλοι βέβαια οι άνθρωποι μπορούν να βελτιώσουν τη «μουσικότητα» του αφτιού τους γυμνάζοντάς το, αλλά σε ορισμένους ανθρώπους τους έρχεται πιο εύκολο. Ωστόσο ακόμη κι αν έχετε το σούπερ ικανό «μουσικό αφτί», το να μάθετε να διαβάζετε και πεντάγραμμο δεν πρόκειται να πάει χαμένο. Μπορεί κάποιο κομμάτι να μη το βρίσκετε σε ήχο, αλλά να έχετε την παρτιτούρα, μπορεί το κομμάτι να είναι πολύ γρήγορο και να μη διακρίνονται καθαρά όλες οι νότες, μπορεί πάλι να μη διακρίνονται καθαρά επειδή μπλέκονται με τα υπόλοιπα όργανα της ορχήστρας, μπορεί να έχετε βγάλει το κομμάτι με το αφτί αλλά κάπου να παίζετε λάθος νότες και να χρειάζεστε μια επιβεβαίωση κλπ. Όπως και να ‘χει το πεντάγραμμο θα είναι ένα χρήσιμο εργαλείο στα χέρια σας.
Όσο για τις ταμπλατούρες, τα σχεδιαγράμματα, τις νότες γραμμένες με λέξεις κλπ είναι κι αυτά μια καινούρια «γλώσσα» για το μαθητή, που θα πρέπει να καταβάλλει προσπάθεια για να τη μάθει. Με την ίδια όμως προσπάθεια ή ίσως ελάχιστη παραπάνω θα μπορούσε να μάθει και το πεντάγραμμο, που θα του δώσει φτερά στο μέλλον, καθότι είναι πολύ πιο πλήρες και ολοκληρωμένο σύστημα απεικόνισης από οτιδήποτε άλλο.
Συχνά στη ζωή έχουμε την τάση να αναζητούμε τον «εύκολο δρόμο». Όμως στην περίπτωση της μουσικής όλοι οι φαινομενικά εύκολοι δρόμοι έχουν ένα ταβάνι, πάνω στο οποίο θα χτυπήσουμε αργά ή γρήγορα. Αντίθετα η γνώση του πενταγράμμου και της θεωρίας της μουσικής μας δίνουν το εισιτήριο για την τεράστια βιβλιογραφία των μουσικών συνθέσεων όλων των εποχών και μας εφοδιάζουν με ένα ισχυρό και δοκιμασμένο εργαλείο, για να θυμόμαστε τις μουσικές, να επικοινωνούμε με τους άλλους μουσικούς, να επικοινωνούμε με τους δασκάλους ή τους μαθητές μας και βέβαια να μπορούμε να παίζουμε οτιδήποτε θέλουμε αλάνθαστα!
Ας αξιοποιήσουμε λοιπόν το «εργαλείο» που λέγεται πεντάγραμμο και θεωρία της μουσικής. Προς όφελός μας θα είναι!
_________
(*) Ο Αλέξανδρος Φωτεινός είναι διευθυντής του Ελεύθερου Ωδείου
